Yeşim Dinçer’den ‘Ecinniler'in Gölgesinde’

Yeşim Dinçer’den ‘Ecinniler'in Gölgesinde’ / Aslı Uluşahin

‘Hiçbir edebi eser boşluktan doğmaz’

- En baştan başlarsak,böyle bir çalışma yapma fikri nasıl doğdu ?

- Fethi Naci’yle Berna Moran,Huzur hakkında yaptıkları değerlendirmelerde Tanpınar’da ciddi bir Dostoyevski etkisinden söz etmekteydi.Bu konuyu daha ayrıntılı işlemeye niyetlendiğim sırada,belleğimin bir köşesinde gizlenen, Dostoyevski’yle ilintili öteki yazarları da bir bir anımsamaya baş-ladım.Oğuz Atay,Rus yazarı ne çok sevdiğini defalarca yazmıştı.Yakup Kadri’nin ‘Hüküm Gecesi’nde anlattığı idam gecesi,bizzat Dostoyevski’nin başından geçmemiş miydi ? Başkaları da vardı:Değişik zamanlarda okuduğum Kaan Arslanoğlu,Leyla Erbil,Orhan Pamuk.Bir kitabı dolduracak kadar çoktu.

- Kitabın hazırlık aşamasından söz edebilir misiniz ? Nasıl bir yöntem izlediniz ?

- Kitabı yazmaya başladığımda,çalışmamı Ecinniler’le sınırlamayı aklımdan geçirmiyordum.Fakat sonra bir eksen etrafında ilerlemenin hem kitabın yazılmasını,hem de okunmasını kolaylaştıracağını düşündüm.O ana dek yazdıklarımı çöpe atarak,nihilistler hakkında yazılan ilk romana,Turgenyev’in Babalar ve Oğullar’ına geri döndüm.Söze buradan başladım.Gerek Babalar ve Oğullar gerekse Ecinniler benim defalarca okuduğum,sevdiğim romanlardı.Ecinniler,gelmiş geçmiş politik romanların en ünlüsü ve en iyilerinden biriydi.Ne var ki kapsamı böyle sınırlayınca ilk düşündüğüm yazarları,Tanpınar’ı,Atay’ı ve Yakup Kadri’yi çalışmama alamadım.

- Türk yazınında genel olarak Dostoyevski’nin etkisi nedir sizce ? Türk okuru ve yazarı sizce Dostoyevski’yi benimsemiş midir ?

- Yazarlarınız ve okurlarımız Dostoyevski’yi okumuş,samimiyetinden etkilenmiş ve meselelerini benimsemişlerdir kuşkusuz.Bunda tıpkı Rusya gibi geç kapitalistleşen ya da modernleşen bir ülke olmamızın da payı var mı ? Hiç yoktur diyemeyiz ama Dostoyevski,basit bir Doğu-Batı karşıtlığı üzerinden okunamayacak kadar çok boyutlu ve evrensel bir yazar.Kitabımın giriş bölümünde de değindiğim gibi,modern edebiyatın tamamının Dostoyevski’nin ayak izlerini takip ettiği söyleniyor ki ben de katılıyo-
rum bu saptamaya.

“MESELESİ OLAN YAZARLAR”

- Ecinniler’in evrensel ve zamansız olduğu savından yola çıkıyorsunuz.Kitapta da söz ediyorsunuz ancak sizce bu romanın evrensel ve romandan bağımsız olmasını sağlayan özellikleri sizce nelerdir ?

- 1905 devriminden sonra Dostoyevski’ye “Rus devriminin kahini” denilmiş ve Ecinniler devrim karşıtlarının gözde romanlarından biri olmuştu.Gorki gibi sosyalist bir yazar da aynı kabulden yola çıkarak bu romanı sahiplenmedi.Bence Ecinniler,herhangi bir dönemi ya da rejimi değil,politikayla,etik arasındaki ilişkiyi anlatmaktadır.Henüz okumayanlara tuhaf gelebilir ama Ecinniler’in Gölgesinde,Ebu Garip tutukevinde yaşanan çirkinlikleri anarak sonlanıyor. Dostoyevski karakterlerinden biri,”ben bir sosyalist değilim,bir düzenbazım” diyordu.Siz onun yerine rahatlıkla Bush’un suretini koyabilirsiniz:”Ben bir muhafazakar değilim,bir üçkağıtçıyım.Irak hakkında söylediğim yalanlarla hepinizi uyuttum.”

- Arslanoğlu,Erbil ve Pamuk ortaya koydukları eserler,yazın anlayışları,fikirleri bakımından yakın bulunamayacak üç isim.Onların Dostoyevski ve Ecinniler bağlamında buluşmalarını nasıl yorumluyor sunuz ?

- Haklısınız,Kaan Arslanoğlu,Leyla Erbil ve Orhan Pamuk’un bir aradalığı zor gibi görünüyor.Bence onları buluşturan ortak payda,Türk edebiyatında “meselesi olan yazarlar” listesine dahil olmaları.Dünya görüşleri benzemese de “siyaseten doğruculuk” adına “orta yolcu” bir tutum izlemekten kaçınmaları.”Mesele”nin yapıtlarına yansıması ne şekilde olmuştur,ele aldığım romanlar özelinde ben de bunu irdelemeye çalıştım zaten.

- Hemen önsözde bu kitabı yazmaktaki amacınızın bir intihal tartışmasına zemin hazırlamak olmadığını söylüyorsunuz.Buna karşın,herhangi bir tedirginlik duyuyor musunuz ?Örneğin,sözünü ettiğiniz yazarlardan çalışmanızla ilgili herhangi bir tepki aldınız mı ?

- Böyle bir tepki almadım henüz.Fakat içim son derece rahat.Ne yapmaya çalıştığım - bunu başarıp başaramadığım bir yana – kitabı okuyan herkes tarafından anlaşılacaktır sanıyorum.Hiçbir edebi eser boşluktan doğmaz. Dostoyevski gibi büyük bir yazar bile Shiller,Balzac,Gogol gibi başka büyük yazarlardan öğrenmiş,etkilenmiş ve esinlenmiştir.İlk hscimli yapıtlarının kurulumunda Dickens’ı örnek aldığı söylenir sözgelimi.Suç ve Ceza’nın Raskolnikov’u ile Balzac’ın Rastignac’ı,hayalleri ve hakikatleri bakımından olduğu kadar isimleriyle de andırırlar birbirlerini.

- İntihar,Mektup Aşkları ve Kar romanlarını hem biçim hem içerik anlamında inceliyorsunuz.Kar romanı kitabınızda en geniş alana sahip.Bu onun Ecinniler ile fazla benzerlik göstermesinden mi kaynaklanıyor ?

- Bu tamamen Orhan Pamuk’un metinler arasında gezinmeyi sevmesinden,bunu irdelemeye de hevesli eleştirmenlere de fazlasıyla malzeme sağlamasından kaynaklanıyor.(Benim kaynaklarım arasında yer almıyor ama,Kar’ın başında alıntılanan dört epigraf üzerine Bilkent Üniversitesinde bir yüksek lisans tezi yazıldığını biliyor muydunuz ? ) Dostoyevski ile aralarında edebi rekabet ortadayken,
Kar’da Turgenyev’e yapılan göndermeleri atlayamazdım.Babalar ve Oğullar’ın yazarı Ecinniler’de de hayli gülünç bir karikatür olarak çıkıyor karşımıza.Tüm bu bağlantıları tasvir ve hikaye etmek,en önemlisi de doğru bir bağlama oturtmak için daha “geniş bir alan” gerekti.Orhan Pamuk Kar’da Turgenyev’in lirizmi ile Dostoyevski’nin dinamizmini bağdaştırmaya çalışmış benim görebildiğim.Cesur,fakat hallolmamış bir çaba.Lirizmin öne çıktığı yerlerde hareket yavaşlıyor;hareket başlayınca da lirik ton siliniyor.

ERGENEKON VE KAR

- Nesnel bir tutum içinde olmanıza karşın,sizin Ecinniler ve diğer üç romana bakışınızı görebiliyoruz.Bu bağlamda Kar ile ilgili bölümü eserden bağımsız bir roman eleştirisi olarak da okuyabilir miyiz ?

- Her bir bölüm kendi bütünlüğünü korusun;ayrı ayrı da okunabilsin istedim.Okurlar kendilerine ilginç gelen herhangi bir bölümden başlayarak okuyabilirler kitabı.

- Ülkemizde bu tür edebiyat incelemeleri sık karşımıza çıkmıyor.Siz bu alanda çalışmalar yapmayı sürdürmek istiyor musunuz ?

- Edebiyat üzerine yazmayı sürdüreceğim elbette.Yeni bir kitaba başlamak için gerekli motivasyonu ve enerjiyi bulamazsam,dergi sayfaları ne güne duruyor ?Yönümü biraz da bu kitabın göreceği ilgi ve alacağım tepkiler tayin edecek.

- En başta söz ettiniz ama,ben kitabı ilk elime aldığımda,peki ya Oğuz Atay diye düşünmüştüm.Siz de kitabınızın sonunda Atay ile Dostoyevski ilişkisinin çok daha kapsamlı olması nedeniyle kitaba dahil edilmediğini söylemişsiniz.Mesela ileride böyle bir çalışma yapmak ister misiniz ?

- Oğuz Atay’ın Dostoyevski’ye olan hayranlığı ve sevgisi besbelli.Tutunamayanlar’da,Dostoyevski’yi okul arkadaşlarından biriymiş gibi resmeden bir tabloya duyduğu özlemden söz eder.(Turgut’la Selim de Dostoyevski gibi mühendislik okumuşlardı.) Böylesine kapsamlı bir etkiyi Ecinniler’le sınırla-
mak,Yeraltından Notlar ve Budala’dan söz etmemek olmazdı.Kitabımın sonunda bu akrabalığa değinmekle yetindim. Dostoyevski’nin gölgesinde Oğuz Atay’ı okumak kadar,Oğuz Atay’ın kılavuzluğunda Dostoyevski’yi okumak da keyifli ve ilginç olabilir.

- Son bir soru:Kar romanındaki Sunay Zaim ve Doğu Perinçek benzerliği ve yıllar sonra Perinçek’in Ergenekon kapsamında tutuklanması gerçekten çok ilginç değil mi ?

- Hayat,sanatı taklit ediyorsa,taklit için bu olayı seçmesi hayli ilginç.Benim yaptığım kurgusal bir karakter olan Sunay Zaim’le Doğu Perinçek arasındaki benzerliğeişaret etmekti sadece.Bunu ilk fark eden de ben olmadım üstelik.Aslına bakarsanız Ergenekon savcılarının Kar romanını okuyup okumadığını ben de merak etmiyor değilim.

Ecinnilerin Gölgesinde / Yeşim DİNÇER / Yordam Kitap 190 s.

KAYNAK:Cumhuriyet Kitap,20 Ağustos 2009